Okazuje się, że nadal najczęstszą przyczyną wypadków w pracy jest nieprawidłowe zachowanie się pracownika. Przyczyna ta, określana jako "czynnik ludzki", odpowiada za ponad 60% wszystkich przyczyn wypadków przy pracy, a odnosi się między innymi do:
- nieznajomości przepisów bhp,
- niewłaściwego tempa pracy,
- pośpiechu,
- rutyny,
- brawury,
- lekceważenia zagrożenia,
- lekceważenia poleceń przełożonego,
- braku doświadczenia.
Co zatem zrobić, aby zwiększyć bezpieczeństwo pracy? Coraz więcej firm chętnie decyduje się podejmować różnego rodzaju inicjatywy mające na celu budowanie wysokiej kultury bezpieczeństwa. I dobrze. Nikogo nie dziwi przeprowadzanie audytów behawioralnych, organizowanie dodatkowych szkoleń z zakresu bhp dla pracowników, czy też wprowadzanie osób mających obserwować zachowania pracowników w przedsiębiorstwie.
Przykładem jednego z najlepszych systemów obserwacji zachowań bezpiecznych jest proces BBS – Behavior Based Safety.
Co to dokładnie jest BBS i jak jest skuteczne?
Podstawą BBS jest założenie, iż bezpieczeństwo w miejscu pracy opiera się na połączeniu trzech czynników:
- Pracownika (predyspozycje osobowe, uwarunkowania fizyczne, doświadczenie i kwalifikacje)
- Zachowania pracownika (kontrole techniczne, sprzęt w miejscu pracy, powierzone zadania, kultura pracy)
- Otoczenie pracownika
Równowaga między tymi składnikami pozwala na znaczne zredukowanie liczby wypadków w pracy.
Propagowanie idei BBS minimalizuje liczbę urazów i wypadków przy pracy, a korzystanie z niej wzmacnia bezpieczne zachowania pracowników podczas wykonywanej pracy. Metoda ta jest często wdrażana w firmach produkcyjnych i jest procesem ciągłym, a jej jednym z kluczowych czynników jest kontrola zachowania pracownika.
Typowa interwencja BBS składa się z:
- podstawowego treningu bhp (bodziec),
- okresowej obserwacji (zachowanie)
- pozytywnej informacji zwrotnej (wzmocnienie) w celu utrwalenia bezpiecznego zachowania.
Proces BBS polega przede wszystkim na obserwacji zachowania pracownika podczas wykonywania obowiązków na swoim stanowisku pracy, a następnie udzielania mu informacji zwrotnej z pozytywnym wzmocnieniem. W następnej kolejności tworzony jest raport danych z obserwacji w celu monitoringu, formułowanie celów na podstawie tych raportów oraz podejmowanie działań korygujących. Z pozoru wydaje się to dość banalne, dlatego często przedsiębiorstwa nie doceniają ważności takiego postępowania.
PRZED obserwacją należy:
- powołać zespół, który zaplanuje ten proces i opracuje szczegółowe zasady prowadzenia BBS
- wyznaczyć miejsca prowadzenia obserwacji
- przeanalizować dotychczasowe incydenty i wypadki w pracy
- stworzyć listę kontrolną z krytycznymi czynnościami
- zdefiniować konkretne czynności jako pożądane zachowania, aby pracownik wiedział co należy robić, aby “mieć zaliczone” wykonanie danej czynności (np. na liście kontrolnej może znaleźć się takie zachowanie: “Przed przystąpieniem do pracy przy maszynie X, pracownik założył okulary ochronne”).
W TRAKCIE obserwacji
Gdy pracownik jest obserwowany podczas wykonywania rutynowych zadań w pracy, obserwator sprawdza czy pracownik, znajdując się w sytuacji będącej potencjalnym zagrożeniem wypadku przy pracy, potrafi zachować się w sposób bezpieczny, czy może przejawia zachowania ryzykowne. Zachowania pracownika są rejestrowane i zaznaczane na liście kontrolnej.
Obserwatorem może być każda osoba (lub grupa osób) wyznaczona przez pracodawcę do tego zadania, która została wcześniej odpowiednio przeszkolona z zarządzania kulturą bezpieczeństwa, celów obserwacji, rodzajów zachowań podlegających obserwacji, sposobów komunikowania oraz raportowania. Najczęściej obserwacje prowadzą osoby, które są identyfikowane przez pracowników jako obserwatorzy (obserwacje jawne) lub przez anonimowych obserwatorów (obserwacje ukryte). Jak pokazuje nam doświadczenie, wprowadzenie anonimowych obserwatorów jest zdecydowanie skuteczniejsze, ponieważ pozwala zauważyć rzeczywiste zachowanie pracownika. Pracownik, który nie jest świadomy, że jest w danym momencie obserwowany, nie kontroluje wykonywanej czynności i pracuje tak jak zazwyczaj, zachowuje się naturalnie i nie próbuje zaprezentować się w lepszym świetle. Ponadto nie doświadcza stresu, co zmniejsza ryzyko popełnienia większej ilości błędów przy pracy.
PO obserwacji
- Feedback
Nieodłącznym elementem obserwacji jest informacja zwrotna, czyli przeprowadzenie przez obserwatora rozmowy z pracownikiem na temat zaobserwowanych zachowań. Informacja zwrotna dotycząca zarówno zachowań bezpiecznych, jak i tych ryzykownych powinna pojawić się natychmiast po obserwacji, a sposób jej przekazania ma kluczowe znaczenie. Udzielając informacji zwrotnej należy opisać zachowanie, które podlegało obserwacji, a następnie omówić potencjalny wpływ tego zachowania na pracownika oraz jego współpracowników. Podczas takiej rozmowy obserwator musi zastosować skuteczny feedback i wzmocnienie dla pożądanego zachowania. Powinien zacząć rozmowę od podkreślenia tego, co pracownik robi dobrze. Bardzo ważne jest, aby nie poddawać ocenie zachowań pracownika, ale uświadamiać mu jakiego rodzaju niebezpieczeństwo może powodować jego zachowanie. Podczas udzielania informacji zwrotnej nie może braknąć miejsca na wysłuchanie tego, co ma do powiedzenia pracownik.
- Raport
Po zakończonej obserwacji i przekazaniu informacji zwrotnej należy sporządzić raport, aby móc analizować postępy pracownika we wdrażaniu zachowań bezpiecznych do jego codziennych zadań. Dane takie przedstawia się graficznie i daje do wglądu pracownikowi. Widoczny zarejestrowany postęp (np. na wykresie) działa na za zasadzie wzmocnienia pozytywnego.
Wprowadzenie procesu BBS w przedsiębiorstwie należy do jednych z mniej kosztownych procedur związanych z poprawianiem bezpieczeństwa w pracy. BBS wymaga jedynie opracowania kilku procedur, krótkiego szkolenia oraz co najważniejsze – konsekwencji w działaniu. Maksymalną efektywność procesu BBS uzyskuje się bowiem dzięki regularnemu prowadzeniu obserwacji, bo tylko systematyczne obserwacje pozwalają zauważyć błędy w zachowaniu pracownika, wynikające z nieprzestrzegania zasad bhp.